Przejdź do głównej zawartości

Bariery na drodze zmiany zachowań żywieniowych

Choć wiadomo powszechnie, że racjonalne odżywianie jest podstawową kategorią zachowań zdrowotnych, to często trudno wprowadzić trwałe zmiany w sposobie odżywiania w kierunku prozdrowotnym. W procesie zmian zachowań żywieniowych mogą zaistnieć różne bariery utrudniające lub obniżające efektywność jego przebiegu.

Dysonans poznawczy

Gdy człowiek spotyka się z jakąś informacją żywieniową, a informacja ta jest dla niego ważna, w przypadku gdy będzie niezgodna z dotychczasowym jego przekonaniem, może wywołać dysonans poznawczy. Dysonans poznawczy to stan dyskomfortu, czyli negatywnego emocjonalnego pobudzenia. Jeżeli, dla przykładu, ktoś spożywał mięso w przekonaniu, że jest to produkt całkowicie bezpieczny dla zdrowia, a ponadto niezbędny do utrzymania siły życiowej i kondycji, będzie odczuwał dyskomfort, gdy spotka się z argumentacją, że częste spożywanie mięsa i jego przetworów może przyczynić się do wielu chorób cywilizacyjnych. Sposobem na redukcję dysonansu jest zmiana podstawy poprzez zmianę nastawienia emocjonalnego — naszego stosunku do danego przedmiotu, zmianę stanu wiedzy na temat danego produktu i zmianę dotychczasowych nawyków. 

Dysonans poznawczy sprzyja kształtowaniu prozdrowotnych nawyków żywieniowych, choć zmiana preferencji żywieniowych, np. dla ludzi lubiących mięso, nie jest zawsze łatwa. Osoba może zredukować dysonans usprawiedliwiając własne zachowanie, między innymi przywołując przykłady osób lubiących mięso, które dożyły długiego wieku w zdrowiu lub powołując się na badania opisujące dobroczynny wpływ czerwonego wina, które miałoby ograniczać potencjalnie szkodliwe skutki spożywania mięsa.  

Uczucie przyjemności

Do barier psychospołecznych ograniczających oddziaływanie przekazów zdrowotnych zaliczamy przede wszystkim przyjemność, jaką można czerpać z niezdrowych nawyków. Spożywanie słodyczy, potraw smażonych, niezdrowych przekąsek, jakie możemy podjadać w towarzystwie przyjaciół, dostarczają przyjemności na poziomie fizjologicznym, ale i społecznym. I to właśnie przyjemność czerpana z niezdrowych nawyków jest bezpośrednim wzmocnieniem dla antyzdrowotnych zachowań, a nagroda wynikająca ze stosowania diety i odmawiania sobie przyjemności może być zauważalna dopiero po kilku latach. Zgodnie z zasadą określaną jako gradient wzmocnienia, bezpośrednia nagroda lub kara jest bardziej efektywna niż nagroda lub kara odroczona w czasie. Umiejętność odraczania gratyfikacji jest kształtowana w procesie wychowawczym.

Kontraprzekazy 

Inną barierą stojącą na drodze przyswajania zdrowych zachowań są różnego rodzaju kontraprzekazy. Często treści prozdrowotne w mediach muszą rywalizować z przeciwstawnymi przekazami odwołującymi się na przykład do chęci zaspokojenia pragnień, szukania przyjemności czy po prostu wygody. Często przyczyną podważania albo przyjmowania z oporami zaleceń żywieniowych są sprzeczne informacje na dany temat. Zmienność publikowanych wyników badań i rozmaitość diet mających sprzyjać zdrowiu budzą wątpliwości i zniechęcają do zmiany zachowań żywieniowych. Chaos informacyjny wprowadza dodatkowo fakt niedostatecznego oznakowania produktów spożywczych, fałszywe lub niejednoznaczne informacje zawarte w reklamie oraz podleganie wielu produktów procesom technologicznym, co utrudnia oszacowanie ich rzeczywistej wartości odżywczej. 

Postawa cyniczna i defetyzm 

Typową reakcją na informacje dotyczące zagrożeń zdrowia są postawa cyniczna i defetyzm. Żyjemy w świecie gdy codziennie stykamy się z informacjami na temat szkodliwego wpływu różnych substancji na zdrowie, co prowadzi do przekonania, że w zasadzie żadna żywność nie jest dziś bezpieczna. Ten ogrom zagrożeń i czyhających niemal z każdej strony niebezpieczeństw odbiera chęć do jakichkolwiek starań w walce, która nie daje szans na powodzenie. 

Nierealny optymizm wobec własnego zdrowia 

Kolejną barierą ograniczającą wprowadzanie zmian żywieniowych jest nierealny optymizm co do własnego zdrowia. Większość Polaków uważa swój ogólny stan zdrowia za lepszy od innych, zaś ryzyko własnego zachorowania za niższe, zatem odwoływanie się do zagrożenia chorobą na skutek nieracjonalnych zachowań żywieniowych jest dla wielu mało motywujące, a szczególnie dla osób młodych i zdrowych.

Samokontrola 

Decyzja o wprowadzeniu zmiany w swój sposób odżywiania wiąże się z samokontrolą, a jest ona dla większości trudniejsza niż kontrola świata zewnętrznego. Załamanie diety i rezygnacja z modyfikowania sposobu odżywiania występują często w sytuacji, gdy źle oszacujemy własne zasoby psychoenergetyczne związane z wprowadzaniem zmiany i procesem samokontroli oraz zaniżymy koszty (np. nie docenimy czasu potrzebnego na wprowadzenie zmiany). W praktyce osoby wykorzystujące energię na kontrolowanie siebie, wykazują niedobór tej energii w innych sytuacjach. Dlatego przed zmianą diety należy dobrze oszacować własne zasoby. Okres przechodzenia trudności w pracy lub życiu osobistym — przeżywania negatywnych stanów emocjonalnych, nie jest dobrym etapem na zmiany w sposobie żywienia, bowiem wtedy łatwo redukować napięcie wynikające z negatywnych emocji poprzez powrót do starych nawyków. 

Wizerunek współczesnej medycyny 

Klasycznym przykładem trudności w zmianie odżywiania jest niestosowanie się do zaleceń lekarzy i dietetyków pacjentów cierpiących na nadciśnienie, choroby metaboliczne, choroby serca, przewodu pokarmowego i inne. Jedna z przyczyn tego stanu rzeczy leży w powszechnym wizerunku współczesnej medycyny. Nie ma w nim miejsca na bliskie relacje z personelem medycznym, a wysoki poziom stresu pacjenta spotyka się zwykle z brakiem umiejętności komunikacyjnych i motywacyjnych lekarza. W konsekwencji może to prowadzić do niezrozumienia zaleceń lekarskich, pogłębić brak zaufania lub wzbudzić obronną reakcję pacjenta, która polega na unikaniu konfliktów z lekarzem. 

Zasada reaktancji

Jeszcze inną barierą na drodze wprowadzania zmian prozdrowotnych jest zasada reaktancji, mówiąca o tym, że wszystkie formy ograniczenia swobody budzą opór, co w konsekwencji może prowadzić do odrzucenia diety i przerwania zamiaru zmiany zachowań żywieniowych na prozdrowotne. Wydaje się, że niektóre pojęcia wymagają przewartościowania. Gdyby np. w miejsce określenia „produkty zabronione” używać sformułowania "produkty, na które można sobie pozwolić, ale rzadko, gdyż nie stanowią podstawy diety”, prawdopodobnie wzrósłby odsetek osób zachęconych do wprowadzenia zasad zdrowego odżywiania.

Opr.

Agata Radosh
siegnijpozdrowie.org 

Dodatek:

Skąd możesz czerpać siłę do zmiany nawyków?
  • „Ty zaś, Panie, nie oddalaj się! Mocy moja, pośpiesz mi z pomocą”. (Ps 22,20)
  • „Pomoc moja jest od Pana, który uczynił niebo i ziemię”. (Ps 121,2)
  • „Co niemożliwego jest u ludzi, możliwe jest u Boga”. (Łk 18,27)
  • „Wszystko mogę w tym, który mnie wzmacnia, w Chrystusie”. (Flp 4,13)

źródło: Miesięcznik Znaki Czasu

Komentarze

Popularne posty

Niebezpieczne owoce morza

Coraz częściej na polskich stołach goszczą frutti di mare , czyli mięczaki (małże, omułki, ostrygi, ślimaki, ośmiornice, kalmary) i skorupiaki (krewetki, kraby, homary, langusty). Dietetycy chwalą owoce morza ze względu na cenne wartości odżywcze, jednak ich spożywanie może wywołać zatrucia pokarmowe. Spożywanie owoców morza staje się w Polsce coraz popularniejsze, a więc i prawdopodobieństwo zatruć po ich spożyciu wzrasta. Większość zatruć wywołuje negatywne objawy neurologiczne lub ze strony układu pokarmowego. Niektóre mogą być śmiertelne dla człowieka — śmiertelność może sięgać 50 proc. przypadków. Dlaczego tak się dzieje? Po pierwsze, zatrucia są spowodowane zanieczyszczeniem środowiska życia tych stworzeń fekaliami ludzkimi, w których mogą być obecne bakterie z rodzaju Salmonella lub Clostridium. Po drugie, większość owoców morza to filtratory — działają jak bardzo wydajny filtr wody. Można to sprawdzić, wrzucając małża do akwarium, w którym dawno nie wymieniano wody

WZMOCNIJ ODPORNOŚĆ! Warsztaty edukacji zdrowotnej (online)

Stowarzyszenie Promocji Zdrowego Stylu Życia – Sięgnij Po Zdrowie zachęca do udziału w warsztatach zdrowotnych WZMOCNIJ ODPORNOŚĆ!, organizowanych przez Fundację Rozwoju Niebieska Strefa . Fundacja inicjuje program zdrowotnościowy kierowany głównie do mieszkańców Zielonej Góry. Z uwagi na transmisję online, każdy może z niego skorzystać. Kiedy: każda środa grudnia Godzina: 17.00 (dołączać można od godz. 16.45) Prelegent: Beata Śleszyńska – specjalista promocji zdrowia, doradca dietetyczny, koordynatorka wczasów zdrowotnych „Zdrowo na Nowo”, współautorka książki „Kuchnia w trosce o Twoje zdrowie”. Mieszkanka okolic Warszawy, żona i matka dwóch córek. Posiada szeroką wiedzę i duże doświadczenie praktyczne. Przebieg spotkania: wykład (30 min) + blok pytań i odpowiedzi (20 min) Jak dołączyć: Należy na urządzeniu zainstalować platformę ZOOM , a następnie wpisać kod (Meeting ID): 842 870 0062 lub kliknąć link: https://zoom.us/j/8428700062 Udział bezpłatny UWAGA: W programie wz

O przaśnych chlebach, czyli podpłomykach i macach

W dawnych czasach chlebem nazywano cienki placek - z roztartych kamieniami ziaren, wody i odrobiny soli, wypiekany na rozgrzanych kamieniach. Taki, nazwijmy go dalej chleb, był przaśny (nie podlegał fermentacji) i dlatego określano go słowem "przaśnik". Słowianie takie pieczywo nazywali podpłomykami. Hindusi mówią o nim czapatti, Żydzi maca, a Indianie tortilla. Więc bez cienia wątpliwości rzec można, że chleby przeszłości posiadały zdecydowanie inną recepturę niż dzisiejsze chleby. Nie było w nich przede wszystkich ani drożdży, ani zakwasu. Świeże, przaśne pieczywo jest zdrowe, w przeciwieństwie do świeżego pieczywa na drożdżach czy zakwasie. Przaśne podpłomyki nie obciążają żołądka kwasem i fermentacją. Dziś, wzorem naszych prapradziadów możemy także spożywać przaśny, niekwaszony chleb. Najprostszy przepis na podpłomyki to: wziąć mąkę, wodę i trochę soli. Z tych składników zagnieść ciasto, dodając mąkę w takiej ilości, aby ciasto nie kleiło się do palców. Z kolei r

Mięso królicze — jeść, czy nie jeść

W czasie robienia dzisiejszych zakupów, nawiązała się między mną, a sprzedającym ciekawa rozmowa. Problem dotyczył jedzenia mięsa z królika. Powiedziałam, że nie uważam biblijnego podziału zwierząt na "czyste" i "nieczyste" jedynie za przepis ceremonialny, i że zasady diety biblijnej, będące wyrazem troski o zdrowie człowieka, nadal obowiązują. W związku z tym, mięso królicze nie powinno być spożywane przez ludzi. Mój rozmówca słysząc to, odrzekł zaskoczony: "Ale przecież to takie zdrowie mięso!". Nie dowierzał. Chciał poznać powody, dla których Pismo Święte zabrania jedzenia mięsa z królika. Zaczynając więc od anatomii i fizjologii, przedstawiłam fakty dotyczące tej kwestii. Rynek spożywczy promuje mięso królicze, reklamując, że należy do mięs delikatnych i dietetycznych, więc może konkurować z drobiem i rybami. Pismo Święte jednak nie bez powodu zalicza królika do zwierząt, które Bóg uznał za tzw. nieczyste (nie nadające się do spożycia). Rozwój bada

Uczciwi wobec siebie — siła negatywnego myślenia

Nagranie wykładu Agaty Radosh pt. "Uczciwi wobec siebie — siła negatywnego myślenia", które zostało zarejestrowane w czasie spotkania Klubu Zdrowia w Oświęcimiu we wrześniu 2024 roku. Zapis wideo zrealizowano dla Stowarzyszenia Promocji Zdrowego Stylu Życia – Sięgnij Po Zdrowie. Co czwarty Polak w czasie swojego życia zmaga się z jakimiś trudnościami natury psychicznej bądź emocjonalnej. Najczęściej są to dolegliwości z kręgu zaburzeń afektywnych (nastroju), w których występują np. zaburzenia depresyjne bądź lękowe. Umiemy się skutecznie chronić przed chorobami zakaźnymi, ale wciąż nie potrafimy zadbać o nasze umysły. Na funkcjonowanie systemu nerwowego bardzo istotnie wpływa styl naszego myślenia — większość doświadczeń życiowych jest wywołana sposobem myśleniem. A gdy choruje psychika, tak naprawdę choruje wtedy również ciało. W wykładzie będzie mowa m.in. o naszej postawie wobec życia, o emocjach i przekonaniach, o związkach jakie tworzymy z innymi ludźmi, o sposobach